Sốc phản vệ là một trong những tai biến đáng sợ nhất đối với cả bác sĩ và bệnh nhân, thường xảy ra đột ngột sau khi dùng thuốc hoặc tiếp xúc với dị nguyên, và có thể dẫn đến ngừng hô hấp, ngừng tuần hoàn, tử vong chỉ trong vài phút nếu không được xử trí kịp thời. Trong tình huống này, adrenaline (epinephrine) chính là “thần dược” cứu sống bệnh nhân, chứ không phải norepinephrine, dopamine hay dobutamine.
Sốc phản vệ là một phản ứng quá mẫn cấp tính, có thể gây tử vong trong vài phút nếu không được xử trí đúng cách. Đây là tình huống nguy hiểm mà mọi bác sĩ, đặc biệt là bác sĩ nha khoa, cần nhận diện và can thiệp kịp thời – vì thuốc gây tê, kháng sinh, hoặc vật liệu nha khoa đều có nguy cơ kích hoạt sốc phản vệ.
Trong xử trí sốc phản vệ, adrenaline (epinephrine) là thuốc duy nhất có thể đảo ngược nhanh các diễn tiến sinh lý nguy hiểm. Việc hiểu rõ tại sao adrenaline được khuyến cáo là lựa chọn hàng đầu (thay vì các thuốc vận mạch khác như norepinephrine, dopamine, dobutamine...) sẽ giúp bạn đưa ra quyết định điều trị đúng và kịp thời trong tình huống sống còn này.
Tổng Quan Về Sốc Phản Vệ Trong Nha Khoa
Nguyên nhân thường gặp
Trong nha khoa, sốc phản vệ có thể xảy ra do:
- Thuốc gây tê có tỉ lệ nhỏ nhưng nguy hiểm (đặc biệt với nhóm ester)
- Kháng sinh (penicillin, cephalosporin...)
- Thuốc giảm đau, kháng viêm (NSAIDs)
- Nhựa acrylic, latex, hoặc vật liệu nha khoa khác
- Thức ăn, dị nguyên trong không khí, hoặc tiền sử dị ứng chưa được khai thác kỹ
Sinh lý bệnh
Sốc phản vệ là phản ứng quá mẫn type I, qua trung gian IgE. Sau khi tiếp xúc dị nguyên, cơ thể phóng thích hàng loạt chất trung gian từ tế bào mast và basophil:
- Histamine, leukotriene, prostaglandin, tryptase, v.v.
- Gây: giãn mạch toàn thân, tăng tính thấm mao mạch, tụt huyết áp nhanh chóng, phù thanh quản, co thắt phế quản, rối loạn nhịp tim và ngừng tim nếu không xử trí kịp thời.
Tại Sao Adrenaline Là Thuốc Lựa Chọn Số Một?
Tác động dược lý toàn diện của adrenaline
Adrenaline là một catecholamine nội sinh, có tác dụng mạnh trên cả 3 loại thụ thể adrenergic:
| Loại thụ thể |
Tác dụng chính khi kích thích bởi adrenaline |
| Alpha-1 |
Co mạch → tăng huyết áp, giảm phù thanh quản |
| Beta-1 |
Tăng co bóp tim → tăng cung lượng tim |
| Beta-2 |
Giãn phế quản, ức chế giải phóng histamine từ tế bào mast |
=> Nhờ hoạt tính này, adrenaline đồng thời giải quyết được cả 3 vấn đề sinh lý bệnh trọng yếu của sốc phản vệ: tụt huyết áp, co thắt phế quản, và phù thanh quản.
So sánh với các thuốc vận mạch khác
| Thuốc |
Tác dụng alpha-1 |
Tác dụng beta-1 |
Tác dụng beta-2 |
Nhận xét |
| Adrenaline |
Mạnh |
Mạnh |
Mạnh |
Tác động toàn diện, hiệu quả nhất |
| Norepinephrine |
Mạnh |
Trung bình |
Yếu/không có |
Tăng huyết áp tốt, không giãn phế quản |
| Dopamine |
Trung bình |
Trung bình |
Không có |
Tác dụng phụ thuộc liều, không ổn định |
| Dobutamine |
Yếu |
Mạnh |
Yếu |
Tăng co bóp tim, không tăng huyết áp tốt |
| Isoproterenol |
Không có |
Mạnh |
Mạnh |
Giãn phế quản, nhưng gây tụt huyết áp |
Kết luận: Chỉ có adrenaline có thể cùng lúc tăng huyết áp, giãn phế quản, và ức chế phóng thích chất trung gian dị ứng – những điều mà không thuốc nào khác thực hiện được.
Hướng Dẫn Sử Dụng Adrenaline Trong Sốc Phản Vệ (Theo GĐHS)
Liều dùng khuyến cáo:
- Người lớn: 0,3–0,5 mg tiêm bắp (IM), lặp lại mỗi 5–15 phút nếu cần.
- Trẻ em: 0,01 mg/kg (tối đa 0,3 mg/lần) tiêm bắp, có thể lặp lại.
Vị trí tiêm: mặt trước ngoài đùi (hấp thu nhanh nhất)
Dạng dùng: adrenaline 1:1000 (1 mg/mL), dùng tiêm bắp
Tuyệt đối không tiêm tĩnh mạch adrenaline 1:1000 nếu không có chỉ định hồi sức cấp cứu.
Các Thuốc Hỗ Trợ Khác (Không thay thế adrenaline!)
- Kháng histamine H1 (chlorpheniramine, diphenhydramine): hỗ trợ giảm ngứa, mày đay
Corticosteroid (methylprednisolone, hydrocortisone): chống viêm, giảm tái phát muộn
Oxy, truyền dịch tĩnh mạch nhanh (NaCl 0,9% hoặc Ringer lactate)
Thuốc giãn phế quản dạng hít: nếu có co thắt phế quản kéo dài
Nhưng lưu ý quan trọng: Không thuốc nào trong số này có thể thay thế adrenaline trong pha cấp cứu.
Kết Luận: Mỗi Nha Sĩ Cần Luôn Có Adrenaline Trong Tay
Chuẩn bị adrenaline trong phòng khám nha khoa là một yêu cầu bắt buộc, không nên xem nhẹ.
Nhân viên y tế cần đào tạo và tập huấn định kỳ về xử trí sốc phản vệ.
Việc chậm trễ dùng adrenaline có thể khiến bệnh nhân tử vong trong vài phút, ngay tại ghế nha khoa.
Tài Liệu Tham Khảo
1. WAO Guidelines for the Assessment and Management of Anaphylaxis, 2020
2. GĐHS Bộ Y tế Việt Nam – Xử trí sốc phản vệ tại cơ sở khám chữa bệnh, 2019
3. Resuscitation Council UK – Emergency treatment of anaphylactic reactions (2021 update)
4. ADA & AHA: Medical Emergencies in Dental Practice
Bạn có thể tham khảo thêm
các loại vật liệu sử dụng trong thẩm đinh nha khoa
Vật liệu chống sốc dùng trong nha khoa
Dụng cụ thẩm định nha khoa
Thuốc tê nha khoa
Kim tiêm nha khoa
Nha Khoa Mall tự hào là đơn vị tiên phong và đáng tin cậy trong lĩnh vực cung cấp vật liệu và thiết bị nha khoa tại Việt Nam. Với sự tận tâm, chuyên nghiệp và không ngừng cải tiến, chúng tôi cam kết mang đến những sản phẩm và dịch vụ tốt nhất, góp phần nâng cao chất lượng điều trị nha khoa tại Việt Nam. Trân trọng!
NHA KHOA MALL - SIÊU THỊ VẬT LIỆU NHA KHOA ONLINE
Địa chỉ: 167/14A Sư Vạn Hạnh, Phường 2, Quận 10, TP. HCM
Website: https://nhakhoamall.com/
Fanpage: https://www.facebook.com/nhakhoamall